Nhằm mang lại kết quả
tiêm chủng tốt nhất, Chương trình Tiêm chủng mở rộng (TCMR) quốc gia đã tiến hành
tiêm nhắc lại nhiều loại vaccin trong tiêm chủng nhiều năm qua và tạo được miễn
dịch bền vững với nhiều dịch bệnh trong cộng đồng.
Tuy nhiên trên thực tế nhiều
gia đình còn chưa hiểu biết đầy đủ vì sao cần tiêm nhắc lại đầy đủ các mũi
vaccin, do đó đã ảnh hưởng tới hiệu quả phòng bệnh bằng vaccin. Vì sao cần phải
thực hiện tiêm nhắc lại đầy đủ là nội dung phóng viên (PV) báo SK&ĐS trao đổi
cùng PGS.TS. Đỗ Sĩ Hiển, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và tư vấn về sức khỏe cộng
đồng, nguyên Chủ nhiệm Chươngtrình TCMR quốc gia.
PV: Thưa ông, vì sao cần
phải tiêm nhắc lại vaccin, có gì khác giữa tiêm nhắc lại và tiêm mũi bổ sung?
PGS.TS. Đỗ Sĩ Hiển: Sở
dĩ cần có các mũi tiêm nhắc vì kháng thể bảo vệ có được sau khi tiêm đủ liều một
loại vaccin có khả năng giảm dần theo thời gian, do vậy trẻ đã tiêm chủng có thể
bị mắc bệnh nếu không được tiêm chủng nhắc lại. Độ bền vững của kháng thể phụ
thuộc vào bản chất của vaccin , công nghệ sản xuất, khả năng đáp ứng của cơ thể...
Nói chung miễn dịch được tạo ra bởi các
loại vaccin sẽ giảm dần theo thời gian, đến một lúc nào đó cơ thểkhông đủ sức
chống lại sự tấn công của mầm bệnh và do vậy việc tiêm các mũi nhắc lại để nâng
cao hiệu giá kháng thể là rất cần thiết để bảo vệ cơ thể.
Việc tiêm các mũi nhắc
lại chỉ có hiệu quả với các vaccin tạo được trí nhớ miễn dịch qua các mũi tiêm
trước đó. Với các vaccin không tạo được trí nhớ miễn dịch hoặc có miễn dịch bảo
vệ tồn tại quá ngắn trong cơ thể thì việc tiêm các mũi sau đó phải coi như là tiêm
mới. Ngược lại một số vaccin có miễn dịch bền vững trong nhiều năm như vaccin sởi
thì việc tiêm các mũi vaccin bổ sung lại nhằm mục đích chủ yếu là tạo miễn dịch
cho những trẻ bị bỏ sót chưa tiêm trong các hoạt động tiêm chủng trước đó hoặc
những trẻ chưa tạo được miễn dịch sau các lần tiêm trước.
PV: Vậy xin PGS cho biết
các vaccin nào cần được tiêm nhắc lại sau khi đã được tiêm đủ các liều cơ bản?
PGS.TS. Đỗ Sĩ Hiển:
Nhiều loại vaccin cần được
tiêm nhắc lại như vaccin phòng bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, Hib, thuỷ đậu, viêm
não Nhật Bản, bại liệt, phế cầu...Đâylà các vaccin tạo được kháng thể bảo vệ
khoảng 3-10 năm, trong thời gian này nếukhông tiêm nhắc, khi phơi nhiễm với mầm
bệnh vẫn có thể bị mắc bệnh. Mặt khác các vaccin này lại tạo được trí nhớ miễn dịch
tốt nên sau chỉ một mũi tiêm nhắc,hiệu giá kháng thể bảo vệ, tức là sức chống đỡ
của cơ thể lại tăng lên rất cao.
Các vaccin cần được tiêm
chủng hằng năm gồm các vaccin phòng bệnh cúm, tả hoặc 2-3 năm tiêm lại một lần
như các loại vaccin Polysacharid không có cộng hợp phòng các bệnh thương hàn, phế
cầu. Đây là các vaccin có thờigian bảo vệ ngắn hoặc không tạo được trí nhớ miễn
dịch sau các liều tiêm trước.
Các vaccin cần được tiêm
các liều bổ sung sau mũi tiêm đầu gồm vaccin sởi, Rubella, quai bị. Đây là các
vaccin tạo được miễn dịch bền vững song có một tỉ lệ không nhỏ từ 10-20% trẻ em
không tạo được miễn dịch bảo vệ sau mũi tiêm đầu hoặc không được tiêm trước đó.
PV: Lịch tiêm nhắc các
loại vaccin được cân nhắc trên cơ sở nào, thưa ông?
PGS.TS. Đỗ Sĩ Hiển: Một
số yếu tố cần được xem xét khi đưa ra lịch tiêm nhắc vaccin là:
Thời gian tồn lưu của
kháng thể bảo vệ sau tiêm vaccin và lứa tuổi có nguy cơ mắc bệnh.
Hiệu quả của mũi tiêm
nhắc: Các vaccin có lịch tiêm nhắc làcác vaccin tạo được trí nhớ miễn dịch tốt.
Cần có lịch tiêm nhắc hợp lý để mũi tiêm giúp cơ thể nâng cao hiệu giá kháng thể
bảo vệ ở mức tốt nhất.
Tính an toàn: Một số
vaccin có các phản ứng phụ cao khi tiêm cho trẻ lớn tuổi, do vậy việc tiêm nhắc
sớm sẽ đảm bảo an toàn cho trẻ. Với trẻ em đã có phản ứng nặng với lần tiêm trước,
khi đến kỳ tiêm các mũi nhắc lại,cán bộ y tế cần thận trọng khi quyết định tiêm
hay không tiêm.
Tình hình dịch tễ: Tại
các vùng có bệnh lưu hành nặng hoặccó dịch, việc tiêm nhắc cần được tiến hành sớm
theo khuyến cáo của ngành y tế.Ngoài ra với các vaccin có thời gian bảo vệ ngắn
như cúm, tả... cần được tiêm chủng hằng năm vào trước mùa dịch, đặc biệt với các
đối tượng nguy cơ như người cao tuổi, trẻ em, người có bệnh mạn tính. Với các
vaccin sởi, Rubella, quai bị vẫn cần được tiêm mũi 2 để nâng cao miễn dịch cộng đồng,
tăng tính hiệu quả của việc phòng bệnh bằng vaccin vì đây là các bệnh lây đường
hô hấp với khả năng lây lan rất cao và nhanh.
Tính thuận lợi của dịch
vụ: để giảm bớt sự đi lại của trẻ emvà các bà mẹ, lịch tiêm chủng nhắc lại của các vaccin được lồng ghép vào cùng
thời điểm như khi trẻ 18 tháng tuổi có thể tiêm nhắc vaccin DPT, Hib, sởi mũi
2...
Ngoài ra việc tiêm nhắc
còn phụ thuộc vào các yếu tố cần cân nhắc khác như cơ chế miễn dịch, lứa tuổi
nguy cơ, sự biến đổi chủng gây bệnh,đáp ứng của cơ thể, điều kiện kinh tế - xã
hội...
PV: Thưa ông, cần phải
thực hiện những gì để đảm bảo tính an toàn của vaccin?
PGS.TS. Đỗ Sĩ Hiển: Trước
hết phải nói vaccin và các chế phẩm sinh học cũng như bất kỳ một loại dược phẩm
nào khi đưa vào cơ thể đều có thể gây ra các phản ứng không mong muốn, có thể gặp
cả những phản ứng rất nặng mặc dù với một tỷ lệ rất nhỏ. Tuy nhiên do quy trình
sản xuất nghiêm ngặt và với tiến bộ rất nhanh của công nghệ sản xuất vaccin, nhìn
chung vaccin rất an toàn.
Với các liều vaccin tiêm
nhắc lại hoặc tiêm bổ sung về cơ bản tính an toàn không khác biệt các liều tiêm
trước đó, không những thế các liều tiêm nhắc lại còn loại trừ được các cơ địa mẫn
cảm được phát hiện ở các liều gây miễn dịch cơ bản. Để đảm bảo tính an toàn cao
trong các liều tiêm nhắc hay tiêm bổ sung cần quan tâm một số điểm sau:
- Chấp hành nghiêm túc
các quy định của ngành y tế về sử dụng vaccin và thực hành tiêm chủng, từ khâu bảo
quản vận chuyển vaccin tới thực hành tiêm chủng an toàn.
- Thực hiện đúng lịch
tiêm chủng nhắc lại theo quy định của ngành y tế và hướng dẫn của nhà sản xuất đối
với từng loại vaccin.
- Không tiêm nhắc lại với
các trường hợp đã có các phản ứng nặng trong các lần tiêm trước.
- Với vaccin DPT không
nên thực hiện mũi tiêm nhắc lại cho lứa tuổi quá lớn. Chỉ dùng cho trẻ dưới 4 tuổi.
Khoảng thời gian giữa mũi tiêm trước đến mũi tiêm nhắc lại có thể dài hơn quy định
nhưng không được ngắn hơn.
- Trong tiêm chủng sự
phối hợp của cha mẹ trong việc theo dõi và chăm sóc trẻ sau tiêm đóng vai trò hết
sức quan trọng để đảm bảo an toàn tốt nhất cho trẻ.
PV: Xin cảm ơn ông!
Lê Hảo(thực hiện)
Nguồn suckhoedoisong.vn
