Định nghĩa
Thuyên tắc phổi là tình trạng xảy ra khi một hay nhiều
động mạch trong phổi trở nên bị chặn tắc. Trong hầu hết trường hợp, nghẽn mạch
phổi được gây ra bởi cục máu đông di chuyển đến phổi từ một phần khác của cơ thể
- thông thường nhất là chân.
Thuyên tắc phổi có thể xảy ra ở những người khỏe mạnh.
Các dấu hiệu và triệu chứng có thể khác nhau từ người sang người, nhưng thường
bao gồm bất ngờ và không giải thích được khó thở, đau ngực và ho có thể ra đờm
nhuốm máu.
Thuyên tắc phổi có thể đe dọa tính mạng, nhưng điều
trị bằng thuốc chống đông có thể làm giảm nguy cơ tử vong. Biện pháp ngăn ngừa
cục máu đông ở chân cũng có thể giúp bảo vệ chống nghẽn mạch phổi.
Các triệu chứng
Triệu chứng thuyên tắc phổi có thể thay đổi rất nhiều,
tùy thuộc vào có liên quan đến phổi bao nhiêu, kích thước của cục máu đông và sức
khỏe tổng thể - đặc biệt là sự có mặt hay vắng mặt của bệnh phổi hoặc bệnh tim
tiềm ẩn.
Dấu hiệu và triệu chứng thường gặp bao gồm
Khó thở. Triệu chứng này thường xuất hiện đột ngột,
và xảy ra cho dù đang hoạt động hoặc nghỉ ngơi.
Đau ngực. Có thể cảm thấy như đang có một cơn đau
tim. Những cơn đau có thể trở thành tồi tệ hơn khi hít thở sâu, ho, ăn, uốn
cong người hoặc đứng. Nỗi đau sẽ tồi tệ hơn với nỗ lực gắng sức nhưng sẽ không
mất đi khi nghỉ ngơi.
Ho. Các cơn ho có thể ra máu hoặc đờm lẫn máu.
Các dấu hiệu và triệu chứng có thể xảy ra với thuyên
tắc phổi bao gồm
Thở khò khè.
Sưng phù chân.
Niêm mạc hoặc da có màu hơi xanh.
Ra mồ hôi quá nhiều.
Nhịp tim nhanh hoặc nhịp tim không đều.
Mạch yếu.
Choáng váng hoặc ngất xỉu.
Thuyên tắc phổi có thể đe dọa tính mạng. Tìm kiếm sự
chăm sóc y tế ngay lập tức nếu không giải thích được trải nghiệm khó thở, đau
ngực hoặc ho ra đờm có máu.
Nguyên nhân
Tắc mạch phổi xảy ra khi một vật, thường là một cục
máu đông, vào một động mạch trong phổi. Những cục máu đông thường được bắt nguồn
từ các tĩnh mạch sâu của chân, nhưng cũng có thể đến từ các bộ phận khác của cơ
thể. Tình trạng này được gọi là huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT).
Thỉnh thoảng, các chất khác có thể gây tắc nghẽn bên
trong các mạch máu trong phổi. Ví dụ như:
Chất béo từ bên trong tủy của xương bị gãy.
Một phần của một khối u.
Bong bóng khí.
Thật hiếm để trải nghiệm thuyên tắc phổi đơn độc.
Trong hầu hết trường hợp, nhiều cục máu đông có liên quan. Các mô phổi được phục
vụ bởi mỗi động mạch bị chặn và có thể bị chết. Điều này làm cho phổi khó khăn
hơn cung cấp oxy cho các phần còn lại của cơ thể.
Bởi vì tắc mạch phổi xảy ra hầu như luôn luôn kết hợp
với huyết khối tĩnh mạch sâu, một số bác sĩ gắn hai vấn đề với nhau.
Yếu tố nguy cơ
Mặc dù ai cũng có thể phát triển đông máu và tắc mạch
phổi sau đó, một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ.
Bất động kéo dài
Các cục máu đông có nhiều khả năng hình thành ở chân
trong thời gian không hoạt động, chẳng hạn như:
Nghỉ ngơi tại giường. Bị nằm giường một thời gian dài
sau khi phẫu thuật, một cơn đau tim, gãy chân hay bệnh nghiêm trọng làm cho dễ
bị cục máu đông.
Hành trình dài. Ngồi ở vị trí chật hẹp trong máy bay
hoặc các chuyến đi xe dài. Giảm tốc độ của dòng máu, góp phần hình thành các cục
máu đông ở chân.
Tuổi
Người lớn tuổi có nguy cơ cao của đông máu phát triển.
Các yếu tố bao gồm:
Tổn thương van tĩnh mạch. Van nhỏ trong tĩnh mạch giữ
cho máu di chuyển đúng hướng. Các van có xu hướng suy giảm theo tuổi tác. Khi
không làm việc đúng cách, tạo bể máu và đôi khi hình thành máu đông.
Mất nước. Người lớn tuổi có nguy cơ cao mất nước, có
thể cô đặc và làm cho máu dễ đông.
Vấn đề y tế. Người lớn tuổi cũng có nhiều khả năng có
vấn đề y tế có các yếu tố nguy cơ độc lập cho các cục máu đông - chẳng hạn như
phẫu thuật thay khớp, ung thư hoặc bệnh tim.
Lịch sử gia đình
Nguy cơ cao gặp cục máu đông trong tương lai nếu đã
có cục máu đông hoặc thuyên tắc phổi trong quá khứ. Điều này có thể là do rối
loạn đông máu di truyền.
Phẫu thuật
Phẫu thuật là một trong những nguyên nhân hàng đầu của
các cục máu đông, thay thế đặc biệt là khớp hông và đầu gối. Trong quá trình
chuẩn bị cho các khớp xương nhân tạo, mảnh vỡ mô có thể đi vào máu và giúp gây
ra một cục máu đông. Đơn giản chỉ cần bất động trong kỳ phẫu thuật có thể dẫn đến
sự hình thành các cục máu đông. Độ dài thời gian gây mê toàn thân làm tăng nguy
cơ.
Vấn đề y tế
Bệnh tim. Tăng huyết áp và bệnh tim mạch làm cho nhiều
khả năng cục máu đông hình thành.
Mang thai. Trọng lượng của bé đè lên các tĩnh mạch
trong khung chậu có thể làm chậm máu từ chân. Đông máu có nhiều khả năng hình
thành khi máu chậm lại hoặc ứ máu.
Ung thư. Ung thư nhất định - đặc biệt là tuyến tụy,
buồng trứng và ung thư phổi - có thể làm tăng mức độ của những chất giúp đông máu,
và hóa trị liệu làm tăng thêm nguy cơ. Phụ nữ có tiền sử ung thư vú đang dùng
tamoxifen hoặc Raloxifene cũng có nguy cơ cao các cục máu đông.
Phong cách sống
Hút thuốc lá. Vì những lý do chưa được hiểu rõ, sử dụng
thuốc lá dẫn đến một số người hình thành cục máu đông, đặc biệt là khi kết hợp
với các yếu tố nguy cơ khác.
Thừa cân. Thừa cân làm tăng nguy cơ đông máu - đặc
biệt là ở những phụ nữ hút thuốc hoặc bị tăng huyết áp.
Bổ sung estrogen. Estrogen trong thuốc tránh thai và
liệu pháp thay thế hormone có thể làm tăng các yếu tố đông máu trong máu, đặc
biệt là nếu hút thuốc hoặc thừa cân.
Các biến chứng
Thuyên tắc phổi có thể đe dọa tính mạng. Khoảng một
phần ba số người được không được chẩn đoán và không được điều trị thuyên tắc phổi
tồn tại. Khi tình trạng này được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tuy nhiên, con
số đó giảm xuống đáng kể.
Thuyên tắc phổi cũng có thể dẫn đến tăng áp động mạch
phổi, một điều kiện, trong đó áp suất máu trong phổi quá cao. Khi có vật cản
trong các động mạch trong phổi, tim phải làm việc nhiều hơn để đẩy máu qua mạch
phổi. Điều này làm tăng áp lực máu trong các mạch máu.
Kiểm tra và chẩn đoán
Thuyên tắc phổi có thể khó chẩn đoán, đặc biệt là ở
những người có suy tim hoặc bệnh phổi. Vì lý do đó, bác sĩ có thể yêu cầu một
loạt các xét nghiệm để giúp tìm ra nguyên nhân của các triệu chứng.
Chụp X quang. Thử nghiệm không xâm lấn này cho thấy
hình ảnh của tim và phổi trên phim. Mặc dù X quang không thể chẩn đoán bệnh phổi
tắc mạch và thậm chí có thể xuất hiện bình thường khi thuyên tắc phổi tồn tại,
có thể loại bỏ điều kiện giống thuyên tắc phổi.
Chiếu phổi. Kiểm tra này, được gọi là chụp tưới máu
thông khí (V / Q scan), sử dụng một lượng nhỏ chất phóng xạ để nghiên cứu khí và
lưu lượng máu trong phổi. Đối với phần đầu tiên của thử nghiệm, hít một lượng
nhỏ chất phóng xạ trong khi một chiếc máy ảnh có thể phát hiện chất phóng xạ có
hình ảnh với sự chuyển động của không khí trong phổi. Sau đó, một lượng nhỏ chất
phóng xạ được tiêm vào mạch máu trên cánh tay, và thấy hình ảnh của dòng máu
trong các mạch máu của phổi. So sánh kết quả của hai nghiên cứu sẽ giúp cung cấp
chẩn đoán chính xác hơn về nghẽn mạch phổi.
Vi tính cắt lớp (CT scan). CT scan thường xuyên, chụp
X quang từ nhiều góc độ khác nhau và sau đó kết hợp chúng để tạo thành hình ảnh
hai chiều của cấu trúc bên trong. Trong CT scan xoắn ốc, máy quét sẽ xoay quanh
cơ thể để tạo ra hình ảnh ba chiều. Đây là loại CT có thể phát hiện bất thường
với độ chính xác lớn hơn nhiều, và nó cũng nhanh hơn là CT thông thường.
Chụp động mạch phổi. Thử nghiệm này cung cấp bức
tranh rõ ràng của dòng máu trong động mạch của phổi. Đó là cách chính xác nhất để
chẩn đoán nghẽn mạch phổi, nhưng bởi vì nó đòi hỏi mức độ kỹ năng quản lý cao và
mang những rủi ro nghiêm trọng, nó thường được thực hiện khi các xét nghiệm khác
không cung cấp chẩn đoán xác định. Nó cũng có lợi thế là có thể đo áp suất ở phía
bên phải của tim. Sẽ có bất thường khi đọc kết quả trong sự hiện diện của nghẽn
mạch phổi.
Trong chụp động mạch phổi, một ống thông được đưa vào
tĩnh mạch lớn - thường là ở vùng háng - và luồn qua tim vào động mạch phổi. Thuốc
nhuộm đặc biệt sau đó được tiêm vào ống thông, và X quang thấy thuốc nhuộm đi dọc
theo động mạch trong phổi. Nguy cơ của thủ tục này là sự thay đổi tạm thời nhịp
tim. Ngoài ra, các chất nhuộm màu có thể gây tổn thương thận ở những người có
chức năng thận giảm.
D-dimer. Mức độ cao D-dimer trong máu, có thể gợi ý
một khả năng gia tăng của các cục máu đông, mặc dù D-dimer có thể tăng bởi các
yếu tố khác, bao gồm phẫu thuật gần đây.
Siêu âm. Thử nghiệm không xâm lấn được gọi là siêu âm
duplex tĩnh mạch sử dụng sóng âm tần số cao để kiểm tra cục máu đông ở tĩnh mạch
đùi. Trong thử nghiệm này, bác sĩ sử dụng một thiết bị có hình đũa, được gọi là
bộ chuyển đổi để hướng các sóng âm đến các tĩnh mạch đang được thử nghiệm. Các
sóng này sau đó được phản xạ trở lại đầu dò và dịch ra hình ảnh chuyển động trên
máy tính. Siêu âm có thể ước tính được áp lực máu ở phía bên phải của tim.
Chụp cộng hưởng từ (MRI). MRI sử dụng sóng radio và
trường từ tính mạnh để tạo ra hình ảnh chi tiết của cấu trúc nội bộ. Do MRI tốn
kém, nó thường dành cho phụ nữ mang thai và những người có thận có thể bị tổn
thương do thuốc nhuộm được sử dụng trong các xét nghiệm khác.
Phương pháp điều trị và thuốc
Điều trị nghẽn mạch phổi là rất cần thiết để ngăn ngừa
các biến chứng nghiêm trọng hoặc tử vong.
Thuốc men
Thuốc chống đông máu. Heparin nhanh và thường được
cung cấp đường tiêm truyền. Warfarin (Coumadin) ở các dạng thuốc. Cả hai ngăn
ngừa cục máu đông mới hình thành, nhưng phải mất một vài ngày trước khi
warfarin bắt đầu làm việc hiệu quả. Rủi ro bao gồm chảy máu nướu răng, dễ bầm tím.
Tiêu cục máu đông (huyết khối). Trong khi cục máu đông
thường tự tiêu, có những loại thuốc có thể hòa tan cục máu đông nhanh chóng. Bởi
vì các thuốc tiêu cục máu đông có thể gây ra chảy máu nghiêm trọng và đột ngột,
nó thường được dành riêng cho những tình huống đe dọa cuộc sống.
Phẫu thuật và các thủ tục khác
Loại bỏ cục máu đông. Nếu có một cục máu đông rất lớn
trong phổi, bác sĩ có thể đề nghị loại bỏ nó qua ống thông luồn qua mạch máu.
Bộ lọc tĩnh mạch. Ống thông cũng có thể được sử dụng
để định vị bộ lọc trong các tĩnh mạch chính - gọi là tĩnh mạch chủ dưới - dẫn từ
chân vào phía bên phải của tim. Bộ lọc này có thể chặn các cục máu đông tiến vào
phổi. Thủ tục này thường dành cho những người không thể uống thuốc chống đông máu
hoặc thuốc chống đông máu không làm việc đủ tốt.
Phòng chống
Ngăn ngừa cục máu đông trong các tĩnh mạch sâu ở chân
(huyết khối tĩnh mạch sâu) sẽ giúp ngăn ngừa tắc mạch phổi. Một số biện pháp phòng
ngừa được sử dụng trong bệnh viện. Những người khác tự mình đề phòng.
Các bước phòng ngừa trong bệnh viện
Heparin hoặc warfarin (Coumadin). Thuốc chống đông máu
heparin và warfarin được chỉ định cho những người có nguy cơ bị cục máu đông -
cũng như cho những người nhập viện với cơn đau tim đột quỵ, một hoặc các biến
chứng của bệnh ung thư.
Vớ nén. Vớ nén bóp chân, giúp máu trong các tĩnh mạch
và cơ bắp chân di chuyển hiệu quả hơn. Nó đơn giản và không tốn kém, để giữ cho
máu khỏi tình trạng trì trệ sau khi phẫu thuật nói chung an toàn.
Sử dụng khí nén. Điều trị này sử dụng thiết bị tự động
bung không khí ra cứ mỗi vài phút để xoa bóp và ép các tĩnh mạch ở chân và cải
thiện lưu lượng máu.
Hoạt động thể chất. Di chuyển càng sớm càng tốt sau
khi phẫu thuật có thể giúp ngăn ngừa tắc mạch phổi và đẩy nhanh tiến độ thu hồi
tổng thể. Đây là một trong những lý do chính y tá có thể đẩy dậy và đi bộ mặc dù
đau đớn của vết mổ phẫu thuật.
Bước dự phòng khi đi du lịch
Ngồi trong một chuyến bay hoặc đi xe ô tô dài tăng
nguy cơ phát triển các cục máu đông trong các tĩnh mạch của chân. Để giúp ngăn
ngừa cục máu đông hình thành:
Hãy đi bộ. Di chuyển khắp nơi trên cabin máy bay một
lần một giờ hoặc lâu hơn. Nếu đang lái xe, dừng lại mỗi giờ và đi bộ xung quanh
chiếc xe một vài lần.
Tập thể dục trong khi ngồi. Mở rộng và xoay mắt cá
chân hoặc nhấn bàn chân, hoặc thử lên và xuống ngón chân. Và không ngồi với hai
chân bắt chéo trong thời gian dài.
Mang vớ hỗ trợ. Giúp thúc đẩy lưu thông, chuyển động
chất dịch.
Uống nhiều nước. Nước là chất lỏng tốt nhất để ngăn
ngừa mất nước, có thể đóng góp vào sự phát triển của các cục máu đông. Tránh uống
rượu, góp phần làm mất dịch.
